Ewolucja uczuć

Jedno i to samo uczucie można śledzić ewolucyjnie, np. lęk, który na najniższym, instynktownym poziomie ma cechy ślepego, protopatycznego afektu, stojącego na usługach popędu samozachowawczego, teraz, na poziomie archaicznym, nabiera pewnej treści prelogicznej, służąc magii, przeradzając się w popędy władcze. Ten sam lęk na poziomie najwyższym ulegnie intelektualizacji, wiążąc się z uczuciami moralnymi, społecznymi, poczuciem obowiązku i sprawiedliwości itd. W pracy wychowawczej dlatego używamy innego języka w stosunku do dzieci                 i do ludzi dzikich, a innego w stosunku do człowieka kulturalnego. W mitach i w baśniach możemy oglądać przejawy uczuciowości archaicznej, dziwiąc się niekiedy, jako ludzie kulturalni, jak przemożne znaczenie mają tam uczucia okrucieństwa, zawiści, chciwości, żądzy i bezwzględne po- pędy władcze. Uczuciowość typu archaicznego przebija na każdym kroku w naszym zachowaniu się w czasie marzenia sennego. To samo można powiedzieć o osobnikach psychicznie niedorozwiniętych, których braki intelektualne lub moralne spychają do poziomu albo samolubnego dziecka, albo przestępcy. 9. Ważnym znamieniem psychiki archaicznej jest typ myślenia prelogicznego. Jego szczególną cechą jest niezdolność lub przynajmniej nieporadność w tworzeniu pojęć abstrakcyjnych. Wskutek tego wrażenia zmysłowe, które stanowią odbicie świata otaczającego, nie ulegają tak daleko posuniętej przeróbce, Jak to się dzieje na poziomie myślenia abstrakcyjnego. Dzięki pojęciom abstrakcyjnym ujmujemy materiał poznawczy w skrótach, pozwalających nam na ekonomizację wysiłków myślowych. Gdy zdolność ta nie dopisuje, osobnik posługiwać się może tylko wyobrażeniami, nadającymi myśleniu prelogicznemu cechę zmysłowości. Zmysłowe i plastyczne obrazy pełnią więc z konieczności rolę pojęć, sklejając się ze sobą na zasadach synkretyzmu w mniej lub więcej fantastyczne twory wyobraźni.   Za ich pomocą dokonuje człowiek pierwotny uogólnień. Mowa człowieka pierwotnego i dziecka pełna jest obrazowych i konkretnych sposobów wysławiania myśli. Najstarsze sposoby utrwalania tej mowy mają charakter pisma obrazkowego. [więcej w: eskulap gniezno, interlis kalisz, odczyn arthusa, triamcynolon